Aort Damarı Nedir? Aort Damarı Yırtılması Neden Olur?

Aort damarı, kalpten çıkan ve vücudun oksijenli kan ihtiyacını karşılayan ana atardamardır. Bu damarın yırtılması (diseksiyon) ise genellikle damar duvarının esnekliğini ve bütünlüğünü bozan temel nedenlerden kaynaklanır. Bunların başında kontrolsüz yüksek tansiyon (hipertansiyon) ve damar sertliği (ateroskleroz) gelir. Ayrıca Marfan sendromu gibi bazı genetik hastalıklar da aort duvarını doğuştan zayıf bırakarak yırtılmaya zemin hazırlar. Göğüs kafesinden karın boşluğuna uzanan bu hayati yapıda meydana gelen bir patlama, ani ve ciddi bir sağlık riski oluşturur ve bu risklerin yönetimi için nedenlerin bilinmesi kritik öneme sahiptir.

Aort Damarı Nedir ve Vücuttaki Görevi Nedir?

Aort damarı, kalbin sol alt odacığından (sol ventrikül) çıkan ve vücudun en büyük atardamarı unvanını taşıyan hayati bir yapıdır. Temel ve en önemli görevi, kalbin her pompalama hareketiyle birlikte aldığı oksijen dolu kanı, vücudun en ücra köşelerine kadar dağıtmaktır. Organlarınızın, kaslarınızın ve dokularınızın çalışmaya devam edebilmesi için ihtiyaç duydukları oksijen ve besinler, işte bu ana dağıtım kanalı aracılığıyla taşınır.

Ancak aortun görevi bununla sınırlı değildir. O, yalnızca pasif bir boru hattı değil aynı zamanda dolaşım sisteminin merkezindeki akıllı bir yöneticidir. Kan basıncının dengelenmesine yardımcı olur ve hormonlar gibi önemli kimyasal habercileri vücuda iletir. Vücudun diğer tüm atardamarları, aorttan ayrılan daha küçük dallar gibidir. Dolayısıyla aortun sağlığındaki en ufak bir aksaklık bile tüm sistemi etkileyebilir ve kan akışını tehlikeye atarak dakikalar içinde hayatı tehdit eden durumlara yol açabilir. Bu yüzden aort sağlığını bir bütün olarak vücut sağlığının temeli olarak görmek yanlış olmaz.

Aort Damarı Nerede Bulunur ve Anatomisi Nasıldır?

Aort damarı, göğüs kafesinin tam ortasında, kalpten çıktıktan sonra bir baston gibi kavis yaparak başlar ve karın boşluğunun derinliklerine doğru uzanır. Uzunluğu yaklaşık 30 santimetreyi, en geniş yerindeki çapı ise 2.5 santimetreyi bulabilir. Bu devasa damarın duvarı, yüksek basınca hem dayanmasını hem de esnek kalmasını sağlayan mükemmel bir mühendislik örneğidir.

Aort duvarı, üç özel katmandan oluşur:

• Tunika İntima (İç Tabaka)
• Tunika Medya (Orta Tabaka)
• Tunika Adventisya (Dış Tabaka)

İç tabaka, kanın pürüzsüzce akmasını sağlayan kaygan bir yüzeydir. Aort yırtılması (diseksiyon) genellikle bu hassas tabakada başlayan küçük bir hasarla tetiklenir. Orta tabaka ise duvarın en kalın ve en güçlü kısmıdır. Elastik lifler sayesinde damara esnekliğini verir ve her kalp atışıyla birlikte aortun bir miktar genişleyip daralmasına olanak tanır. Anevrizma ve diseksiyon gibi hastalıkların temelinde genellikle bu orta katmanın zamanla zayıflaması ve yapısının bozulması yatar. En dıştaki tabaka ise aortu çevre dokulara sabitleyen koruyucu bir kılıf gibidir.

Aortun vücuttaki seyahati boyunca geçtiği ana duraklar, hastalıkların yerini ve tedavisini belirlemek için bizim için çok önemlidir:

• Aort Kökü
• Çıkan Aorta
• Aort Arkı
• İnen Aorta

Aort kökü, damarın kalpten çıktığı başlangıç noktasıdır ve kalbi besleyen koroner damarlar buradan ayrılır. Çıkan aorta, göğüs kemiğinin hemen arkasında yukarı doğru uzanan kısımdır ve hastalıkların en sık görüldüğü yerlerden biridir. Aort arkı, damarın beyne ve kollara giden kritik dalları verdiği kavisli bölümdür. İnen aorta ise göğüs ve karın boşluğu boyunca aşağıya doğru devam eden en uzun parçasıdır. Hastalığın bu bölümlerden hangisinde olduğu, tedavi planımızı ve aciliyet durumunu tamamen değiştirir.

Aort Damarı Genişlemesi (Anevrizma) Nedir?

Aort damarı anevrizması, en basit tanımıyla damar duvarının zayıflamış bir noktasında meydana gelen kalıcı bir genişleme veya balonlaşmadır. Normalde sağlam ve esnek olan aort duvarı, yapısını bozan bazı faktörler nedeniyle zamanla bütünlüğünü kaybedebilir. Bu zayıf nokta, içinden geçen kanın sürekli uyguladığı basınca dayanamaz ve yavaş yavaş dışarı doğru esnemeye başlar. Bir damarın normal çapının %50’sinden daha fazla genişlemesi durumuna tıbbi olarak “anevrizma” diyoruz.

Bu süreci, fazla şişirdiğiniz bir balonun duvarlarının giderek incelmesine ve patlama riskinin artmasına benzetebiliriz. Anevrizma ne kadar büyükse, damar duvarı o kadar ince ve kırılgandır; dolayısıyla yırtılma riski de o kadar yüksektir. Anevrizmalar genellikle yıllar içinde belirti vermeden, sessizce büyürler. Bu nedenle risk grubundaki kişiler için düzenli kontrol hayati önem taşır.

Aort Damarı Yırtılması (Diseksiyon) Nedir?

Aort diseksiyonu, anevrizmadan çok daha farklı, ani ve dramatik bir olaydır. Bu durumda damar duvarının en iç katmanında (intima) küçük bir yırtık oluşur. Yüksek basınçla akan kan, bu yırtıktan sızarak damar duvarının katmanları arasına girer ve bu katmanları birbirinden ayırmaya başlar. Bu durumu çok katmanlı bir bahçe hortumunun iç katmanının delinip suyun katmanlar arasında birikerek hortumu şişirmesine benzetebiliriz.

Kan, duvar katmanları arasına girdikçe “yalancı lümen” adı verilen ikinci bir kanal oluşturur. Bu sahte kanal kanla doldukça genişler ve kanın normalde akması gereken “gerçek lümeni” sıkıştırarak daraltır. Bu sıkışma, aorttan ayrılan ve beyin, kalp, böbrekler veya bacaklar gibi hayati organlara giden damarların ağzını tıkayabilir. Sonuç olarak hangi damarın tıkandığına bağlı olarak hasta ani bir felç, kalp krizi veya organ yetmezliği tablosuyla karşımıza çıkabilir. Bu yüzden aort diseksiyonu, ani başlayan ve yıkıcı sonuçları olabilen bir vasküler felaket olarak görülür.

Aort Damarı Patlaması (Rüptür) Nedir?

Aort rüptürü, aort hastalıklarının ulaştığı en son ve en ölümcül aşamadır. Bu durumda zayıflamış ve belki de katmanlarına ayrılmış olan aort duvarı, içindeki kan basıncına daha fazla dayanamaz ve tamamen yırtılır. Bu damarın tam kat patlaması anlamına gelir. Kan, kontrolsüz bir şekilde göğüs veya karın boşluğuna boşalır. Bu durum çok büyük bir iç kanamaya yol açar ve genellikle saniyeler veya dakikalar içinde şok ve ölümle sonuçlanır.

Peki, aort damarı patlaması öldürürmü? Bu sorunun cevabı maalesef acı bir şekilde evettir. Aort rüptürü yaşayan hastaların yarısından fazlası hastaneye bile ulaşamadan hayatını kaybeder. Hastaneye ulaşabilenlerde dahi ölüm oranı çok yüksektir. İşte bu yüzden bir anevrizma veya diseksiyon teşhis edildiğinde tüm çabamız, tedavimiz ve takibimiz, bu nihai ve feci olayın yaşanmasını önlemeye odaklanmıştır.

Aort Damarı Yırtılması ve Genişlemesi Neden Olur?

Peki, bu sağlam otoyolun duvarları neden zayıflar? Aort damarı neden yırtılır veya genişler sorusunun tek bir cevabı yoktur. Genellikle altta yatan birden fazla faktörün bir araya gelmesiyle bu süreç tetiklenir. Bu zayıflamanın arkasında yatan başlıca nedenler şunlardır:

• Ateroskleroz (Damar Sertliği)
• Kontrolsüz Yüksek Tansiyon (Hipertansiyon)
• Genetik Bağ Dokusu Hastalıkları
• Biküspit Aort Kapağı
• Travmatik Yaralanmalar
• Enfeksiyon ve İltihaplanma

Damar sertliği, özellikle karın bölgesindeki anevrizmaların en sık sebebidir. Yıllar içinde damar duvarında biriken yağ ve kireç plakları, duvarın esnekliğini kaybetmesine neden olur. Yüksek tansiyon ise aort duvarına sürekli bir çekiç darbesi gibi etki eder. Bu aralıksız mekanik stres, duvarın liflerini yıpratır ve zayıflatır. Marfan sendromu gibi bazı genetik hastalıklar ise kişiyi doğuştan zayıf bir aort duvarıyla dünyaya getirir, bu da çok genç yaşlarda bile yırtılma riskini artırır.

Aort Damarı Hastalıkları İçin Risk Faktörleri Nelerdir?

Doğrudan nedenlerin yanı sıra bazı alışkanlıklar ve özellikler de aort hastalıklarına yakalanma ihtimalinizi artırır. Bu risk faktörlerini bilmek, önlem almak ve kimlerin daha dikkatli olması gerektiğini anlamak açısından önemlidir.

Yaşam tarzınıza bağlı olan ve kontrol edebileceğiniz bazı önemli risk faktörleri şunlardır:

• Sigara ve Tütün Kullanımı
• Kontrolsüz Yüksek Tansiyon
• Yüksek Kolesterol

Sigara, aort hastalıkları için bilinen en güçlü ve en tehlikeli risk faktörüdür. Damar duvarını doğrudan zayıflatır, anevrizma oluşumunu ve patlama riskini defalarca katlar.

Bazı risk faktörleri ise kontrolünüz dışındadır ve bu kişilerin daha bilinçli olmaları gerekir:

• İleri Yaş (genellikle 60 yaş üstü)
• Erkek Cinsiyet
• Aile Öyküsü (birinci derece akrabalarda anevrizma olması)
• Genetik Sendromlar (Marfan, Loeys-Dietz vb.)

Aort Damarı Genişlemesinin (Anevrizma) Belirtileri Nelerdir?

Aort anevrizmalarının en tehlikeli yanı genellikle hiçbir belirti vermeden, yıllarca sessizce büyümesidir. Bu yüzden onlara “sessiz katil” denir. Çoğu zaman, başka bir şikayetle doktora gidildiğinde çekilen bir ultrason veya tomografi sırasında tesadüfen fark edilirler.

Ancak anevrizma büyüyüp çevre dokulara baskı yapmaya başladığında, bulunduğu yere göre bazı belirsiz sinyaller verebilir. Karın (abdominal) aort anevrizmalarında görülebilecek belirtiler şunlardır:

• Karında veya sırtta derin, kemirici tarzda ağrı
• Göbek çevresinde kalbinizle birlikte atan bir kitle veya nabız hissi (zonklama)

Göğüs (torasik) anevrizmalarında ise komşu organlara olan basıya bağlı olarak şu belirtiler görülebilir:

• Göğüs ağrısı
• Sırtta, özellikle kürek kemikleri arasında hissedilen ağrı
• Açıklanamayan nefes darlığı
• Ses kısıklığı
• Yutma güçlüğü

Bu belirtiler genellikle başka hastalıklarla karıştırılabilir. Bu yüzden risk grubundaki kişilerin (özellikle 65 yaş üstü, sigara içen erkekler) tarama yaptırması, bu sessiz tehlikeyi erken teşhis etmek için en etkili yoldur.

Aort Damarı Yırtılması (Diseksiyon) ve Patlamasının (Rüptür) Belirtileri Nelerdir?

Anevrizmanın sessizliğinin aksine, diseksiyon ve rüptür genellikle dramatik, ani ve korkutucu belirtilerle ortaya çıkar. Bu belirtileri yaşayan bir kişinin bir saniye bile kaybetmeden en yakın acil servise başvurması gerekir.

Aort diseksiyonunun belirtileri aniden başlar ve çok şiddetlidir. En sık karşılaşılan alarm verici işaretler şunlardır:

• Ani, yırtılır veya bıçak saplanır tarzda göğüs ya da sırt ağrısı
• Bayılma, bayılacak gibi hissetme veya ani bilinç kaybı
• Şiddetli nefes darlığı
• Soğuk terleme, bulantı ve kusma
• Bir kol veya bacaktaki nabzın diğerine göre zayıf olması veya hiç alınamaması
• Felç benzeri belirtiler (yüzde kayma, konuşma bozukluğu, kolda veya bacakta güçsüzlük)

Ağrının yeri de bize yırtığın nerede olduğu hakkında önemli bir ipucu verir. Göğsün ön tarafındaki ağrı genellikle çıkan aortayı, sırt ağrısı ise inen aortayı işaret eder. Aort rüptürü ise bu belirtilerin en şiddetli halidir. Hastada ani tansiyon düşüklüğü, şok ve hızla bilinç kaybı gelişir.

Aort Damarı Hastalıkları Nasıl Teşhis Edilir?

Aort hastalıklarından şüphelendiğimizde, hastanın anlattıkları ve muayene bulguları çok önemlidir. Ancak kesin tanı koymak ve yol haritamızı çizmek için kullandığımız modern görüntüleme yöntemleri şunlardır:

• Ultrasonografi (USG) ve Ekokardiyografi (EKO)
• Bilgisayarlı Tomografi Anjiyografi (BTA)
• Manyetik Rezonans Anjiyografi (MRA)

Ultrason, özellikle karın anevrizmalarının taranması ve takibinde kullandığımız zararsız ve pratik bir yöntemdir. Ekokardiyografi (EKO), yani kalp ultrasonu, aortun kalpten çıkan ilk kısmını değerlendirmede bize hızlıca bilgi verir. Özellikle yemek borusundan yapılan EKO (TEE), göğüs aortasını çok net gösterir.

Ancak acil durumlarda ve cerrahi planlamada altın standart yöntemimiz Bilgisayarlı Tomografi Anjiyografi’dir (BTA). Damardan özel bir ilaç (kontrast madde) verilerek çekilen bu test, aortun tamamını üç boyutlu olarak haritalandırır. Bize yırtığın tam yerini, anevrizmanın boyutunu, organlara giden dalların durumunu ve tedavi için gerekli olan tüm kritik bilgileri saniyeler içinde sunar. Manyetik Rezonans (MRA) ise radyasyon içermediği için özellikle genç hastalarda veya düzenli takip gereken durumlarda tercih ettiğimiz değerli bir alternatiftir.

Aort Damarı Ameliyatında Açık ve Kapalı Yöntemlerin Farkları Nelerdir?

Aort hastalığının cerrahi tedavisinde temel olarak iki ana yaklaşımımız var: açık cerrahi ve endovasküler (kapalı) onarım. Hangi yöntemin seçileceği, hastanın yaşına, genel sağlık durumuna, anevrizmanın veya yırtığın yerine ve şekline bağlıdır. Bu kişiye özel terzi işi bir karardır.

Açık cerrahi onarım, yıllardır uygulanan, sonuçları kanıtlanmış geleneksel ve altın standart yöntemdir. Bu ameliyatta, anevrizmanın olduğu bölgeye göre göğüs veya karın duvarında bir kesi yaparak damara doğrudan ulaşırız. Hastalıklı, zayıflamış aort bölümünü tamamen çıkarır ve yerine Dakron gibi çok dayanıklı sentetik bir malzemeden yapılmış yapay bir damar (greft) dikeriz. Bu yöntem özellikle genç ve genel sağlık durumu iyi olan hastalarda, uzun vadede en dayanıklı çözümü sunar. Ancak büyük bir ameliyat olduğu için iyileşme süreci daha uzundur.

Endovasküler onarım (EVAR/TEVAR) ise daha modern ve daha az invaziv bir tekniktir. Bu yöntemde büyük bir kesi yapmak yerine, genellikle kasıktaki atardamardan küçük bir delik aracılığıyla gireriz. Anjiyo benzeri bir yöntemle, kateterler yardımıyla damar içinden ilerleyerek anevrizmanın olduğu bölgeye ulaşırız. Buraya, metal bir iskeletle (stent) desteklenmiş kumaş bir boru olan bir “stent-greft” yerleştiririz. Bu stent-greft, anevrizmanın içini kaplayarak kan akışı için yeni ve sağlam bir tünel oluşturur. Böylece kan, zayıflamış anevrizma duvarına baskı yapmaz. Bu yöntem özellikle açık cerrahi için yüksek risk taşıyan yaşlı veya ek hastalığı olan hastalar için harika bir alternatiftir. İyileşme süreci çok daha hızlı ve konforludur, ancak ömür boyu düzenli görüntüleme ile takip gerektirir.

Aort Damarı Yırtılması Ameliyatı Sonrası İyileşme Süreci Nasıldır?

Aort ameliyatı sonrası iyileşme, uygulanan cerrahi yönteme göre önemli ölçüde farklılık gösterir. Ancak her iki durumda da bu sürecin sabır ve özen gerektiren bir maraton olduğunu bilmek gerekir. Ameliyattan hemen sonra hastalarımız, tüm yaşamsal fonksiyonlarının anbean izlendiği yoğun bakım ünitesinde birkaç gün geçirirler. Bu iyileşmenin en kritik ilk adımıdır.

Hasta stabil hale geldikten sonra cerrahi servisine alınır. Burada amacımız, hastayı yavaş yavaş ayağa kaldırmak, yürütmek ve normal beslenmeye teşvik etmektir. Açık cerrahi sonrası hastanede kalış süresi ortalama bir hafta iken, kapalı yöntem sonrası bu süre genellikle 1-3 gündür.

Evde iyileşme süreci ise asıl sabrın gerektiği dönemdir. Açık cerrahi sonrası tam toparlanma 2-3 ayı bulabilirken, endovasküler onarım sonrası bu süre yaklaşık 4-6 haftadır. Bu dönemde yorgunluk, iştahsızlık ve kesi yerinde hafif ağrılar normaldir. Özellikle açık ameliyat geçiren hastaların, göğüs veya karın kemiğinin tam kaynaması için yaklaşık 4-6 hafta boyunca 5 kilogramdan daha ağır bir şey kaldırmaktan, itmekten veya çekmekten kaçınmaları çok önemlidir. Günlük kısa ve düzenli yürüyüşler ise kan dolaşımını artırarak ve kasları güçlendirerek iyileşmeyi hızlandıran en iyi ilaçtır.

Aort Damarı Hastalıklarından Korunmak veya Tekrarlamasını Önlemek Mümkün Müdür?

Kesinlikle evet. Genetik mirasınızı değiştiremezsiniz ama yaşam tarzınızla aort sağlığınız üzerinde muazzam bir kontrol sahibi olabilirsiniz. Aort hastalığı teşhisi konmuş veya ameliyat olmuş bir kişi için bu adımlar, tedavinin bir parçasıdır ve onarımın ömrünü uzatır. Henüz bir sorun yaşamamış risk grubundaki bir kişi için ise bu adımlar, potansiyel bir felaketi önlemenin en etkili yoludur.

Aort sağlığınızı korumak ve olası kötü senaryoları önlemek için atabileceğiniz en önemli adımlar şunlardır:

• Sigarayı kesinlikle ve derhal bırakmak
• Tansiyonu ideal seviyede (genellikle 12/8 civarı) tutmak
• Tuzu azaltılmış, Akdeniz tipi beslenmek
• İdeal kiloyu korumak
• Her gün düzenli ve orta düzeyde egzersiz yapmak (yürüyüş, yüzme gibi)
• Ağır kaldırma gibi ani efor gerektiren aktivitelerden kaçınmak
• Risk grubundaysanız düzenli tarama testleri yaptırmak
• Doktorunuzun verdiği ilaçları aksatmamak ve takipleri ihmal etmemek

Unutmayın aort sağlığı bir ekip işidir. Bu ekibin en önemli üyesi siz, diğeri ise hekiminizdir. Bu uzun vadeli ortaklıkta, kendi sağlığınız için aktif bir rol üstlenmeniz, uzun ve sağlıklı bir yaşamın anahtarıdır.

Sıkça Sorulan Sorular