Kalp Romatizması Nedir? Kalp Romatizması Belirtileri Nelerdir?

Kalp romatizması, A grubu streptokok bakterisinin neden olduğu boğaz enfeksiyonu sonrasında, bağışıklık sisteminin yanlışlıkla kalp kapakçıklarına saldırmasıyla gelişen kalıcı bir kalp rahatsızlığıdır. Bu durum bir kalp kapakçığı romatizması olup kalbin pompalama işlevini zamanla bozar. Kalp romatizması belirtileri, hastalığın ilerlemesiyle ortaya çıkar ve romatizmanın kalbe vurması belirtileri olarak da bilinir. En yaygın bulgular arasında özellikle hareket halindeyken artan nefes darlığı, geçmeyen yorgunluk, göğüs ağrısı, ayak bileklerinde ve bacaklarda şişlik (ödem) ile çarpıntı hissi yer almaktadır.

Kalp Romatizması Nedir ve Nasıl Başlar?

Kalp romatizmasını, kalbin kendi başına yarattığı bir sorun olarak düşünmemek gerekir. Bu aslında vücudun verdiği anormal bir tepkinin sonucudur. Her şey, halk arasında “beta mikrobu” olarak da bilinen A grubu streptokok adlı bakterinin yol açtığı bir boğaz enfeksiyonuyla (farenjit) başlar. Çoğumuzun çocukken geçirdiği, ateşli ve ağrılı bir boğaz enfeksiyonudur bu. Eğer bu enfeksiyon, doğru antibiyotiklerle ve yeterli sürede tedavi edilmezse bağışıklık sistemimiz bir tür “kimlik karmaşası” yaşar.

Bakteriye karşı savaşmak için ürettiği savunma hücreleri, yapısal olarak bakteri proteinlerine çok benzeyen kendi kalp kapakçığı dokularımızı “yabancı” ve “düşman” olarak algılamaya başlar. Bu trajik yanlış anlama sonucu, savunma sistemimiz sadece bakteriye değil aynı zamanda sağlıklı kalp kapakçıklarımıza da saldırır. Bu saldırı, “akut romatizmal ateş” (kısaca ARA) adı verilen, vücutta yaygın bir iltihaplanma atağını tetikler. İşte bu atakların kalp kapakçıklarımızda bıraktığı kalıcı hasara, yani kapakçıklardaki kalınlaşma, sertleşme ve fonksiyon bozukluğuna “kalp romatizması” diyoruz. Bu hasar maalesef kalıcıdır ve yıllar içinde yavaş yavaş ilerleyerek kalbin çalışma düzenini bozar.

Akut Romatizmal Ateş, Kalp Romatizması İçin Neden Bir Alarmdır?

Akut romatizmal ateş (ARA), kalp romatizmasının habercisi ve ilk adımıdır. Tedavi edilmemiş bir boğaz enfeksiyonundan yaklaşık 2 ila 5 hafta sonra ortaya çıkan bu iltihabi reaksiyon, kalbe kalıcı hasar verme riski taşıyan en önemli uyarı sinyalidir. Özellikle çocuklarda kalp romatizması belirtileri olarak bilinen bulguların çoğu, aslında bu ARA atağı sırasında ortaya çıkar. Bu dönemde görülen ve “romatizmanın kalbe vurması belirtileri” olarak da ifade edilen bu önemli ipuçları, mutlaka ciddiye alınmalıdır.

Akut romatizmal ateşin en sık görülen uyarıcı belirtileri şunlardır:

• Ateş
• Gezici eklem ağrısı ve şişliği (artrit)
• Göğüs ağrısı
• Nefes darlığı
• Çarpıntı
• İstemsiz kas hareketleri (kore)
• Ciltte halka şeklinde döküntüler
• Cilt altında ağrısız şişlikler

Bu belirtilerden herhangi birinin, özellikle yakın zamanda boğaz ağrısı geçirmiş bir çocuk veya gençte görülmesi, kalp romatizması gelişimini durdurmak adına derhal bir hekime başvurulması gerektiğini gösteren kritik bir alarmdır. Eklemlerdeki veya ciltteki sorunlar genellikle iz bırakmadan iyileşse de kalpteki iltihap, yani “kardit”, kapakçıklarda kalıcı hasara yol açabilir.

Kalp Romatizması Kalbe Nasıl Zarar Verir?

Kalp romatizmasının kalbe verdiği zarar, bir anda olup biten bir olay değildir; yıllar süren sessiz ve yavaş bir süreçtir. Vücudun bağışıklık sisteminin kalp kapakçıklarına başlattığı saldırı, tekrarlayan iltihap (enflamasyon) ataklarına neden olur. Her atak, kapakçıklarda bir tür yara iyileşmesi sürecini tetikler, ancak bu iyileşme normal bir iyileşme değildir. Sürekli yara ve onarım döngüsü, kapakçıklarda nedbe dokusu (fibrozis) oluşumuna, yani dokunun kalınlaşmasına ve sertleşmesine yol açar.

Bu süreçte kalp kapakçıklarının esnek yaprakçıkları giderek kalınlaşır, büzüşür ve birbirine yapışabilir. Kapakçıkları bir paraşütün ipleri gibi tutan ince kirişçikler (korda tendinea) bile kısalır ve sertleşir. Yıllar içinde biriken bu hasar, kapakçığın iki temel işlevsel bozukluğundan birini yaşamasına neden olur.

• Kapak Darlığı (Stenoz): Kapakçık o kadar sertleşir ve yapışır ki kanın rahatça geçebilmesi için açılamaz. Kalp, kanı bu dar aralıktan geçirebilmek için çok daha fazla çalışmak zorunda kalır.
• Kapak Yetersizliği (Kaçak): Kapakçık o kadar deforme olur ki kanı ileri pompaladıktan sonra kapanamaz. Bu nedenle pompalanan kanın bir kısmı geriye doğru sızar. Bu durum da kalbe ekstra yük bindirir.

Bu hasar en sık kalbin sol tarafındaki mitral kapağı, ardından aort kapağını etkiler.

İlerlemiş Kalp Romatizması Hangi Belirtilere Yol Açar?

Kalp romatizmasının en yanıltıcı taraflarından biri, hastalığın uzun yıllar boyunca hiç belirti vermeden, sessizce ilerleyebilmesidir. Kalp kapaklarındaki hasar akut romatizmal ateş atağından hemen sonra başlayabilir, ancak kalbin bu hasarı tolere etme kapasitesi sayesinde, belirgin şikayetlerin ortaya çıkması genellikle 10, 20, hatta 30 yılı bulabilir. Bu nedenle yetişkinlerde kalp romatizması, genellikle kalp artık bu yükü taşıyamaz hale geldiğinde teşhis edilir.

Kalp kapakçıklarındaki hasar ciddileşip kalbin pompalama gücünü etkilemeye başladığında ortaya çıkan başlıca belirtiler şunlardır:

• Nefes darlığı (özellikle eforla veya gece yatınca)
• Çabuk yorulma ve halsizlik
• Göğüs ağrısı veya baskı hissi
• Ayak bileklerinde, bacaklarda veya karında şişlik (ödem)
• Kalp atışlarında düzensizlik veya güçlü vurma hissi (çarpıntı)
• Baş dönmesi veya bayılma hissi
• Kuru, inatçı öksürük

Doktor muayenesi sırasında stetoskopla duyulan “üfürüm” sesi ise kalp kapakçığı romatizması için en önemli fiziksel bulgudur ve genellikle ilk ipucunu verir.

Kimler Kalp Romatizması İçin Daha Fazla Risk Taşır?

Kalp romatizması, bir “sosyal hastalık” olarak kabul edilir çünkü gelişimi doğrudan yaşam koşullarıyla bağlantılıdır. Bu hastalık herkeste görülebilse de bazı gruplar belirgin şekilde daha yüksek risk altındadır.

Risk faktörleri arasında şunlar bulunur:

• 5-15 yaş arası çocuklar (akut romatizmal ateş için en riskli yaş grubu)
• Yoksulluk ve yetersiz beslenme
• Kalabalık yaşam alanları (okullar, kışlalar, aynı odada çok sayıda kişinin yaşadığı evler)
• Temiz suya ve sağlık hizmetlerine sınırlı erişim
• Ailede kalp romatizması öyküsü olması

Gelişmiş yaşam standartları ve antibiyotiklere kolay erişim sayesinde Batı ülkelerinde bu hastalık neredeyse tamamen ortadan kalkmışken, ne yazık ki ülkemizin de içinde bulunduğu gelişmekte olan coğrafyalarda hala önemli bir halk sağlığı sorunudur.

Kalp Romatizması Tanısı Nasıl Konulur?

Kalp romatizması tanısı, tek bir teste bakılarak değil hastanın öyküsü, fizik muayene bulguları ve çeşitli testlerin sonuçlarının bir araya getirilmesiyle konur. Bu süreç adeta bir dedektiflik çalışmasına benzer.

Tanı sürecinde kullanılan temel adımlar ve testler şunlardır:

• Hastanın Öyküsü: Yakın zamanda geçirilmiş boğaz enfeksiyonu, ateş, eklem ağrısı gibi şikayetler sorgulanır.
• Fizik Muayene: Kalbin stetoskopla dinlenerek “üfürüm” sesinin aranması en önemli adımlardan biridir.
• Kan Testleri: Vücuttaki iltihabı gösteren CRP ve sedimantasyon (ESR) gibi testler ile geçirilmiş streptokok enfeksiyonunu kanıtlayan ASO testi istenir.
• Boğaz Kültürü: Aktif enfeksiyon şüphesi varsa boğazdan sürüntü alınır.
• Elektrokardiyogram (EKG): Kalbin elektriksel aktivitesini kaydederek ritim bozukluklarını veya kalp odacıklarındaki büyümeleri gösterebilir.
• Ekokardiyografi (EKO): Bu tanıda altın standart olan testtir. Kalbin ultrasonu olan EKO, kapaklardaki kalınlaşmayı, darlığı, kaçağı ve kalbin pompalama fonksiyonunu net bir şekilde göstererek tanıyı kesinleştirir.

Kalp Romatizması Önlenebilir Bir Hastalık mıdır?

Bu sorunun cevabı net ve kesin bir “Evet”tir. Kalp romatizması, modern tıbbın en büyük trajedilerinden biridir çünkü yüzde yüz önlenebilir bir hastalıktır. Yüksek gelirli ülkelerde bu hastalığın artık neredeyse hiç görülmemesinin tek bir sebebi vardır: Streptokok cinsi bakterilerin neden olduğu boğaz enfeksiyonlarının ciddiye alınması ve penisilin gibi basit antibiyotiklerle zamanında ve tedavi edilmesi. “Basit bir boğaz ağrısı” diyerek önemsenmeyen, doktora gidilmeyen veya antibiyotik tedavisinin yarıda bırakıldığı her durum aslında kalp romatizmasına davetiye çıkarmak anlamına gelebilir. Bu önlenebilir hastalığın hala bir sorun olmaya devam etmesi, sağlık bilincinin ve sağlık hizmetlerine erişimin ne kadar hayati olduğunu göstermektedir.

Kalp Romatizması Gelişimini Önlemek İçin Neler Yapılabilir?

Kalp romatizmasını önleme stratejileri iki aşamalıdır: hastalığın hiç ortaya çıkmamasını sağlamak (birincil koruma) ve ortaya çıktıktan sonra ilerlemesini durdurmak (ikincil koruma).

• Birincil Koruma: Amacı, akut romatizmal ateşin ilk atağını engellemektir. Yöntemi, streptokokların neden olduğu boğaz enfeksiyonunu erken teşhis edip, hekimin önerdiği antibiyotik tedavisini (genellikle penisilin) tam süresince (genellikle 10 gün) eksiksiz uygulamaktır.
• İkincil Koruma: Bu daha önce akut romatizmal ateş atağı geçirmiş veya kalp romatizması tanısı almış kişiler için geçerlidir. Amaç yeni bir boğaz enfeksiyonu geçirip hastalığın tekrarlamasını ve kalpteki hasarın daha da kötüleşmesini engellemektir. Bu hastalığın yönetimindeki en temel adımdır. En etkili yöntem halk arasında “kalp romatizması iğnesi” olarak bilinen, her 3-4 haftada bir kas içine yapılan uzun etkili benzatin penisilin enjeksiyonlarıdır. Bu koruyucu tedavi, hastanın durumuna göre yıllarca, hatta bazen ömür boyu devam eder.

Kalp Romatizması Tedavisinde Hangi Yöntemler Kullanılır?

Kalp kapakçıklarında hasar bir kez oluştuktan sonra, “kalp kapakçığı romatizması geçer mi?” sorusunun yanıtı ne yazık ki hayırdır. Oluşan yara dokusunu ve deformasyonu tamamen ortadan kaldıran bir “kür” yoktur. Bu noktadan sonra tedavi, hastalığı yönetmeye, ilerlemesini yavaşlatmaya, belirtileri kontrol altına almaya ve tehlikeli komplikasyonları önlemeye odaklanır.

Kalp romatizması yönetiminde kullanılan temel yaklaşımlar şunlardır:

• İkincil Koruma: Hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak için düzenli penisilin iğnelerine devam edilmesi.
• İlaç Tedavisi: Kalp yetmezliği ve ritim bozukluğu gibi sorunları yönetmek için çeşitli ilaçlar kullanılır.
• Girişimsel Yöntemler: Uygun darlık vakalarında anjiyo benzeri bir yöntemle balon kullanılarak kapak genişletilebilir (balon valvüloplasti).
• Cerrahi Tedavi: İlaçların ve diğer yöntemlerin yetersiz kaldığı ileri vakalarda, hasarlı kapakçığı onarmak veya değiştirmek için ameliyat gerekir.

Kullanılan ilaçlar genellikle kalp yetmezliği belirtilerini hafifletmeyi hedefler. Bunlar arasında idrar söktürücüler (diüretikler), kalbin yükünü azaltan beta-blokerler ve ACE inhibitörleri, ritim bozukluklarını kontrol eden ilaçlar ve pıhtı riskini önlemek için kan sulandırıcılar (antikoagülanlar) bulunur.

Kalp Romatizması Tehlikeli midir ve Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar?

Evet, kalp romatizması tehlikeli midir sorusunun yanıtı kesinlikle evettir. Özellikle tedavi edilmediğinde veya takibi aksatıldığında, hayatı tehdit eden çok ciddi sonuçlara yol açabilir. Bu nedenle “kalp romatizması öldürür mü?” sorusu da maalesef evet olarak yanıtlanabilir. Hastalığın ilerlemesi, aşağıdaki gibi ciddi komplikasyonlara neden olabilir.

Kalp Yetmezliği: En sık görülen ve en önemli sonuçtur.

İnme (Felç): Genellikle ritim bozukluğuna bağlı oluşan pıhtının beyne gitmesiyle olur.

Atriyal Fibrilasyon: İnme riskini 5 kat artıran ciddi bir ritim bozukluğudur.

Enfektif Endokardit: Hasarlı kapağın mikrop kapmasıdır ve ölümcül olabilir.

Pulmoner Hipertansiyon: Akciğer damarlarında basıncın tehlikeli seviyelere yükselmesidir.

Bu komplikasyonlar, hastalığın neden ciddiye alınması ve ömür boyu takip gerektirdiğinin en net göstergesidir.

Kalp Romatizması Ameliyatı Ne Zaman Gerekli Hale Gelir?

Kalp kapak ameliyatı için doğru zamanı belirlemek, tedavinin başarısı için alınması gereken en hayati kararlardan biridir. Buradaki temel amaç kalpte geri dönüşü olmayan kas hasarı oluşmadan önce müdahale etmektir. Ameliyat kararını aceleyle veya gecikerek almak, sonuçları olumsuz etkileyebilir. Genellikle bir hastanın ameliyat olması, belirtileri yaşamaya başladığında veya belirtileri olmasa bile ekokardiyografi gibi testlerde kalbin yorulmaya başladığına (pompalama gücünün düşmesi, kalp odacıklarının genişlemesi gibi) dair objektif kanıtlar ortaya çıktığında gündeme gelir. Belirtileri beklemek, kalp kasının kalıcı olarak zayıflamasına ve ameliyat sonrası iyileşmenin tam olmamasına neden olabilir. Bu nedenle zamanlama, hastanın bireysel durumu ve test sonuçları bir “Kalp Takımı” tarafından dikkatle değerlendirilerek belirlenir.

Kalp Romatizması Ameliyatında Kapak Tamiri ve Değişimi Arasındaki Fark Nedir?

Ameliyat kararı verildiğinde, cerrahın yanıtlaması gereken en önemli soru şudur: “Bu kapak tamir edilebilir mi, yoksa değiştirilmesi mi gerekir?”

Kapak Tamiri: Bu yöntemde amaç hastanın kendi doğal kapağını korumaktır. Cerrah, yapışıklıkları açarak, yırtıkları onararak ve kapağı bir halkayla destekleyerek kendi kapağınızı yeniden işlevsel hale getirir. Mümkün olduğunda tamir, her zaman ilk tercihtir. Çünkü uzun dönem sonuçları daha iyidir, enfeksiyon ve pıhtı riski daha düşüktür ve en önemlisi, genellikle ömür boyu kan sulandırıcı kullanma zorunluluğu yoktur. Ancak romatizmal kapaklar çok sert ve kireçli olabildiğinden, tamirleri teknik olarak zordur ve her zaman mümkün olmayabilir.

Kapak Değişimi: Eğer kapak, tamir edilemeyecek kadar hasar görmüşse, cerrah hastalıklı kapağı tamamen çıkarır ve yerine yapay (protez) bir kapak takar. Bu tamirin mümkün olmadığı durumlarda kesin bir çözümdür, ancak beraberinde yeni bir yaşam tarzı ve protez kapağın getirdiği bazı zorunlulukları da getirir.

Kalp Romatizması Ameliyatında Mekanik ve Biyolojik Kapak Seçimi Nasıl Yapılır?

Kapak değişimi kararı alındığında, hasta ile cerrahın birlikte vermesi gereken bir diğer önemli karar, hangi tip protez kapağın kullanılacağıdır. İki ana seçenek vardır:

Mekanik Kapaklar:

• Çok dayanıklı karbon materyallerden yapılırlar.
• En büyük avantajları ömür boyu dayanmalarıdır.
• En büyük dezavantajları, pıhtı riskine karşı ömür boyu kan sulandırıcı (Coumadin/warfarin) kullanma zorunluluğudur.

Biyolojik (Doku) Kapaklar:

• Genellikle sığır veya domuz kalp dokusundan yapılırlar.
• En büyük avantajları, genellikle kan sulandırıcı gerektirmemeleridir.
• En büyük dezavantajları, zamanla (ortalama 10-15 yıl) yıpranmaları ve yeniden ameliyat gerektirmeleridir.

Bu seçim, hastanın yaşına, yaşam tarzına, gebelik planına ve kişisel tercihlerine göre yapılır. Genellikle 65 yaş altı genç hastalarda mekanik kapaklar, daha yaşlı veya kan sulandırıcı kullanamayacak hastalarda ise biyolojik kapaklar tercih edilir.

Gebelikte Kalp Romatizması Nelere Dikkat Edilmesini Gerektirir?

Gebelikte kalp romatizması, özel bir dikkat ve çok yakın takip gerektiren bir durumdur. Gebelik sırasında vücuttaki kan hacmi neredeyse iki katına çıkar. Sağlıklı bir kalp bu yükü rahatça karşılarken, hasarlı bir kapak bu ek yüke dayanamayabilir ve annede ani kalp yetmezliği gelişebilir. Bu nedenle kalp romatizması olan bir kadının hamile kalmadan önce mutlaka bir kardiyolog tarafından değerlendirilmesi, risklerin belirlenmesi ve gebelik sürecinin, bu konuda deneyimli bir kardiyolog ve kadın doğum uzmanı tarafından birlikte takip edilmesi hem anne hem de bebek sağlığı için hayati önem taşır.

Kalp Romatizması Olanlar Günlük Yaşamda Nelere Dikkat Etmeli?

Kalp romatizması, ömür boyu süren bir yol arkadaşıdır. Bu yolculuğu sağlıklı ve kaliteli bir şekilde sürdürmek için kalp romatizması olanlar nelere dikkat etmeli sorusunun yanıtı çok önemlidir.

Hayat kalitenizi korumak için dikkat etmeniz gereken en önemli noktalar şunlardır:

• Doktor kontrollerinizi kesinlikle aksatmayın.
• Koruyucu penisilin iğnelerinizi (profilaksi) düzenli olarak yaptırın.
• İlaçlarınızı (özellikle kan sulandırıcıları) hekiminizin önerdiği şekilde aksatmadan kullanın.
• Diş sağlığınıza ve hijyeninize çok özen gösterin.
• Diş çekimi veya herhangi bir cerrahi işlem öncesi mutlaka kardiyoloğunuza danışın.
• Vücudunuzu dinleyin; nefes darlığı, şişlik gibi yeni belirtilerde hemen hekiminize ulaşın.
• Tuz tüketimini azaltın.
• Sigaradan ve alkolden uzak durun.
• Doktorunuzun izin verdiği ölçüde aktif bir yaşam sürün.

Sıkça Sorulan Sorular