Karotis Endarterektomi

Karotis endarterektomi, beyni besleyen ana şah damarlarında (karotis arter) biriken ve beyne giden kan akışını tehlikeli şekilde daraltan plakların, cerrahi bir operasyonla temizlenmesi işlemidir. Bu son derece güvenilir damar temizleme ameliyatı pıhtı atması sonucu oluşabilecek kalıcı bir felç (inme) riskini doğrudan ortadan kaldırır. Özellikle yüksek derecede darlığı olan veya geçici iskemik atak (mini-inme) gibi uyarıcı belirtiler yaşamış hastalar için kanıtlanmış en etkili koruma yöntemlerinden biridir. Operasyon beyin kan akımını yeniden sağlıklı hale getirerek yaşam kalitesini korur ve gelecekteki yıkıcı inmelerin önüne geçer.

Karotis Arter Hastalığı Nedir ve Karotis Endarterektomi Neden Gerekli Olur?

Vücudumuzdaki atardamarları, evimizdeki su boruları gibi düşünebiliriz. Zamanla, özellikle de sağlıksız beslenme, sigara ve yüksek kolesterol gibi etkenlerle bu boruların içinde nasıl kireç ve pas birikiyorsa, damarlarımızın içinde de “plak” adını verdiğimiz yağlı birikintiler oluşur. Bu duruma “ateroskleroz” veya halk arasındaki adıyla “damar sertliği” diyoruz.

Boynumuzun her iki yanında bulunan ve beynimize oksijen ile besin taşıyan iki ana şah damarımız (karotis arterler), bu plak birikiminden en çok etkilenen yerlerden biridir. Bu plaklar büyüdükçe, damarın içindeki geçiş yolunu daraltır. Bu daralma, beyne giden kan akışını ciddi şekilde azaltabilir. Daha da tehlikelisi, bu plaklardan küçük bir parçanın kopup kan akımıyla beyne gitmesi ve orada daha küçük bir damarı aniden tıkamasıdır. İşte bu istenmeyen duruma “inme” veya “felç” diyoruz.

Karotis endarterektomi ameliyatı tam da bu noktada devreye girer. Bu ameliyat, aslında son derece hassas bir “damar temizliği” işlemidir. Cerrah, tıkalı olan şah damarını açar, içindeki tehlikeli plağı bir bütün olarak temizler ve kan akışının yeniden sorunsuz bir şekilde beyne ulaşmasını sağlar. Böylece hem mevcut pıhtı atma riski hem de beynin yetersiz kanlanması sorunu ortadan kaldırılmış olur. Bu işlem altta yatan damar sertliğini tamamen tedavi etmese de en tehlikeli ve acil sorunu çözerek beyni büyük bir felaketten korur.

Karotis Endarterektomi Gerektiren Belirtiler Neler Olabilir?

Karotis arter hastalığının en sinsi yönü, genellikle hiçbir belirti vermeden ilerlemesidir. Çoğu zaman, ilk işaret ne yazık ki “geçici iskemik atak” (GİA) ya da halk arasındaki deyişle “mini-inme” olur. Mini-inme, yaklaşan büyük ve kalıcı bir inmenin en ciddi habercisidir ve asla göz ardı edilmemelidir. Bu uyarı işaretleri aniden ortaya çıkar ve genellikle birkaç dakika içinde kendiliğinden düzelir. Bu belirtilerden herhangi birini yaşamanız durumunda, derhal tıbbi yardım almanız hayati önem taşır. Bu belirtiler şunlardır:

• Vücudun bir tarafında uyuşma
• Yüzde, kolda veya bacakta ani güç kaybı
• Konuşmada bozulma veya peltekleşme
• Söylenenleri anlama güçlüğü
• Tek gözde aniden perde inmesi hissi
• Bulanık veya çift görme
• Ani baş dönmesi
• Dengeyi sağlayamama
• Bilinen bir nedeni olmayan, şiddetli ve ani baş ağrısı

Bu belirtileri “geldi ve geçti” diyerek önemsememek, yapılabilecek en büyük hatalardan biridir. Her bir GİA, beyninizin yardım çağrısıdır ve kalıcı bir hasarı önlemek için karotis endarterektomi gibi müdahalelerin acilen değerlendirilmesini gerektiren bir tıbbi acil durumdur.

Hangi Risk Faktörleri Karotis Endarterektomi Ameliyatı İhtimalini Artırır?

Damar sertliği ve dolayısıyla karotis arter hastalığı, bir gecede ortaya çıkmaz. Yıllar içinde biriken bazı risk faktörlerinin bir sonucudur. Bu faktörlerin bir kısmını kontrol edebiliriz, bir kısmı ise kontrolümüz dışındadır. Bu riskleri bilmek, hem hastalıktan korunmak hem de karotis endarterektomi gibi bir müdahaleye giden süreci yavaşlatmak için atılacak adımları belirlememizi sağlar.

Kontrol edebileceğimiz, yani yaşam tarzı değişiklikleri ve tıbbi tedavi ile yönetebileceğimiz risk faktörleri bulunur:

• Yüksek tansiyon (Hipertansiyon)
• Yüksek kolesterol (Hiperlipidemi)
• Sigara ve tütün ürünleri kullanımı
• Diyabet (Şeker hastalığı)
• Fazla kilo ve obezite
• Hareketsiz yaşam tarzı
• Sağlıksız beslenme alışkanlıkları
• Tedavi edilmemiş uyku apnesi

Bu faktörler damar duvarlarına sürekli zarar vererek plak oluşumunu hızlandırır. Sigarayı bırakmak, tuzu azaltmak, sağlıklı beslenmek ve düzenli egzersiz yapmak, bu riskleri yönetmenin temelini oluşturur.

Bir de maalesef değiştiremeyeceğimiz, doğuştan gelen veya zamanla ortaya çıkan risk faktörleri vardır:

• İleri yaş
• Erkek cinsiyeti (menopoz sonrası kadınlarda risk eşitlenir)
• Ailede erken yaşta damar hastalığı veya inme öyküsü

Bu değiştirilemeyen faktörlere sahip olmak, diğer kontrol edilebilir risklere karşı çok daha dikkatli olmayı gerektirir. Unutmayın karotis endarterektomi ameliyatı tıkalı damarı temizlese de bu risk faktörleri yönetilmezse vücudun diğer damarlarında sorunlar çıkmaya devam edecektir. Bu nedenle tedavi bir bütündür.

Karotis Endarterektomi Öncesi Tanı Süreci Nasıl İşler?

Bir karotis endarterektomi ameliyatına karar verilmeden önce, darlığın yeri, derecesi ve yapısı hakkında net bir “yol haritası” çizilmesi gerekir. Tanı süreci, hastayı hiç yormayan, ağrısız ve basit adımlardan oluşur.

Her şey bir doktor muayenesiyle başlar. Doktorunuz, stetoskop ile boynunuzu dinlediğinde, daralmış bir damardan geçen kanın çıkardığı anormal, fısıltıya benzer bir ses olan “üfürüm” duyabilir. Bu bir şüphe uyandırır ve daha ileri tetkikler için bir işarettir.

Tanıdaki en önemli ve “altın standart” kabul edilen yöntem Karotis Renkli Doppler Ultrasonografi’dir. Bu test sırasında boynunuza sürülen soğuk bir jel üzerine gezdirilen küçük bir cihazla, ses dalgaları kullanılarak damarlarınızın net bir görüntüsü elde edilir. Kan akışının hızı ölçülür; dar bir noktadan geçen kan hızlanacağı için, bu hız ölçümü darlığın yüzde kaç olduğunu büyük bir doğrulukla ortaya koyar. Bu test genellikle tanı için yeterlidir.

Bazı durumlarda, cerrahinin daha detaylı planlanması için ek testlere ihtiyaç duyulabilir.

• Bilgisayarlı Tomografi Anjiyografi (BTA): Kolunuzdan verilen bir boyalı madde (kontrast madde) ile damarlarınızın üç boyutlu filmi çekilir. Bu plağın kireçlenme derecesini ve damarın anatomisini çok net gösterir.
• Manyetik Rezonans Anjiyografi (MRA): Manyetik alan kullanılarak yapılan bu test, özellikle plağın “kırılgan” olup olmadığını, yani içinde kanama veya yumuşak, kopmaya meyilli alanlar olup olmadığını anlamada çok değerlidir.

Bu testler sayesinde cerrahınız, sadece darlığın yüzdesine değil aynı zamanda plağın ne kadar “tehlikeli” olduğuna da bakarak, sizin için en doğru tedavi kararını verir.

Başarılı Bir Karotis Endarterektomi İçin Ameliyat Hazırlığı Nasıl Yapılmalıdır?

Karotis endarterektomi ameliyatının başarısı, sadece cerrahın yeteneğine değil aynı zamanda ameliyat öncesinde yapılan dikkatli hazırlıklara da bağlıdır. Bu süreç sizin ve cerrahi ekibin bir ortaklığıdır ve güvenliğinizi en üst düzeye çıkarmayı hedefler. Hazırlık aşamasında sizden beklenen bazı önemli adımlar vardır:

• Tüm sağlık durumunuzun değerlendirilmesi
• Rutin kan testleri
• Kalp sağlığınızı gösteren bir EKG (Elektrokardiyogram) çekimi
• Akciğer filmi veya solunum testleri
• Kullandığınız tüm ilaçların, bitkisel takviyelerin ve vitaminlerin listesini doktorunuza eksiksiz bildirmek
• Kan sulandırıcı ilaçların ne zaman ve nasıl kesileceği konusunda doktorunuzun talimatlarına tam uymak
• Ameliyattan en az birkaç hafta önce sigarayı tamamen bırakmak
• Ameliyat sabahı size söylenen saatten sonra hiçbir şey yiyip içmemek

Bu hazırlık adımlarını özenle takip etmeniz, anestezi risklerini azaltır, yara iyileşmesini hızlandırır ve ameliyatın en güvenli koşullarda gerçekleşmesine yardımcı olur.

Karotis Endarterektomi Ameliyatı Adım Adım Nasıl Yapılır?

Bir karotis endarterektomi ameliyatı deneyimli bir cerrahın elinde, her adımı özenle planlanmış, yaklaşık bir ila iki saat süren hassas bir işlemdir. Ameliyat masasında neler olduğunu bilmek, endişelerinizi azaltabilir.

Süreç anestezi uzmanının sizi uyutması (genel anestezi) veya sadece boyun bölgenizi uyuşturması (bölgesel anestezi) ile başlar. Cerrah, boynunuzun yan tarafında, cildin doğal kıvrımlarına paralel, yaklaşık 8-10 cm’lik bir kesi yapar. Bu kesi, estetik olarak en iyi şekilde iyileşecek şekilde planlanır.

Cerrah, dikkatli bir şekilde doku katmanlarını geçerek şah damarına ulaşır. Bu bölgede yüze, dile ve ses tellerine giden önemli sinirler bulunur. Bu sinirler özenle tanınır ve ameliyat boyunca zarar görmemeleri için korunur.

Damar temizliği sırasında kanamayı ve pıhtı atmasını önlemek için, damara geçici olarak özel cerrahi aletler olan “klempler” konulur. Bu sırada beynin kansız kalmaması için, bazı durumlarda “şant” adı verilen ince bir tüp ile kan akışı geçici olarak başka bir yoldan devam ettirilir.

Damar güvene alındıktan sonra, cerrah damar duvarını longitüdinal olarak açar ve içindeki plağı, damarın iç yüzeyinden dikkatlice soyarak bir bütün halinde çıkarır. Amaç geride pürüzsüz ve temiz bir yüzey bırakmaktır.

Plak temizlendikten sonra damar, genellikle sentetik bir materyalden veya hastanın kendi bacak damarından alınan bir parçayla “yama” yapılarak onarılır. Bu yama, damarın onarılan yerde tekrar daralmasını önler ve daha geniş bir kan akış yolu sağlar. Onarım tamamlandıktan sonra klempler kaldırılır, kan akışı yeniden sağlanır ve kesi katmanlar halinde kapatılır.

Karotis Endarterektomi Ameliyatının Kanıtlanmış Faydaları Nelerdir?

Karotis endarterektomi ameliyatı keyfi bir işlem değil faydası on yıllardır yapılan büyük bilimsel çalışmalarla net bir şekilde kanıtlanmış, hayat kurtarıcı bir müdahaledir. Bu ameliyatın en büyük ve tartışmasız faydası, gelecekteki inme riskini ciddi oranda azaltmasıdır.

Özellikle daha önce mini-inme (GİA) veya hafif bir felç geçirmiş ve şah damarında %70’in üzerinde darlık olan hastalarda fayda en üst düzeydedir. Yapılan çalışmalar bu hasta grubunda ameliyatın, sadece ilaç tedavisine kıyasla 5 yıl içinde inme geçirme riskini mutlak olarak %16 azalttığını göstermiştir. Bu rakamı somutlaştırmak gerekirse, bu durumdaki her 6-7 hastadan birinin, ameliyat sayesinde önümüzdeki 5 yıl içinde yaşayacağı büyük ve yıkıcı bir inmeden kurtulduğu anlamına gelir.

Hiçbir belirti vermemiş ancak tarama sırasında tesadüfen ciddi darlığı saptanan hastalarda da ameliyatın faydası vardır. Ancak bu durumda kararın daha hassas verilmesi gerekir. Ameliyatın faydasının risklerinden daha ağır basması için, operasyonun yapıldığı merkezin ve cerrahın bu ameliyattaki komplikasyon oranının çok düşük (%3’ün altında) olması kritik bir şarttır.

Her Ameliyat Gibi Karotis Endarterektomi de Risk Taşır mı?

Tıptaki her etkili müdahale gibi, karotis endarterektomi ameliyatının da potansiyel riskleri vardır. Önemli olan bu risklerin, ameliyatın sağladığı inmeden korunma gibi devasa bir fayda karşısında ne kadar düşük olduğunu bilmektir. Deneyimli bir merkezde, bu riskler en aza indirilmiştir. Olası komplikasyonları açıkça konuşmak, doğru kararı vermenize yardımcı olur.

En çok endişe edilen ancak nadir görülen majör riskler şunlardır:

• İnme (Ameliyat sırası veya sonrası)
• Kalp krizi
• Ölüm (Mortalite)

Deneyimli merkezlerde bu ciddi komplikasyonların toplam oranı, belirti vermiş hastalar için bile %2-5 aralığındadır ve genellikle %1’in altındadır.

Daha sık görülebilen ancak genellikle geçici olan minör komplikasyonlar da mevcuttur:

• Yara yerinde kanama (hematom)
• Enfeksiyon
• Geçici sinir hasarı (ses kısıklığı, yutma güçlüğü, dilde kayma)
• Damarda yeniden daralma (restenoz)

Bu minör komplikasyonların çoğu, haftalar veya aylar içinde kendiliğinden tamamen düzelir. Cerrahınız, sizin kişisel sağlık durumunuza göre bu riskleri değerlendirecek ve bunları önlemek için alınan tüm tedbirleri size detaylı olarak anlatacaktır.

Karotis Endarterektomi Sonrası İyileşme Süreci Genellikle Nasıl Geçer?

Hastaların en çok şaşırdığı konulardan biri, bu kadar önemli bir ameliyattan sonra iyileşmenin ne kadar hızlı ve konforlu olduğudur. Modern cerrahi ve anestezi teknikleri sayesinde, çoğu hasta normal hayatına çok kısa bir sürede dönebilir.

Ameliyat sonrası genellikle hastanede sadece bir gece kalmanız yeterlidir. Ertesi gün kendinizi iyi hissediyorsanız, evinize taburcu edilebilirsiniz. Boynunuzdaki kesi yerinde hafif bir ağrı ve şişlik olması normaldir ve bu durum basit ağrı kesicilerle kolayca kontrol altına alınır. Kesi çevresinde ve çene altında bir süre uyuşukluk hissetmek de sık görülen ve zamanla düzelen bir durumdur.

Eve döndükten sonra dikkat etmeniz gereken bazı basit noktalar iyileşmenizi hızlandıracaktır:

• Kesi yerini kuru ve temiz tutmak
• Duş alabilirsiniz, ancak kesiyi ovalamamak
• Birkaç hafta ağır kaldırmaktan kaçınmak
• Boynunuzu rahatça çevirebildiğinizde araba kullanmaya başlamak (genellikle 1-2 hafta)
• Doktorunuzun verdiği ilaçları düzenli kullanmak
• Kontrol randevularını aksatmamak

Çoğu hasta, ameliyattan sonraki bir veya iki hafta içinde normal günlük aktivitelerine ve sosyal yaşamına tamamen geri dönebilir. Ameliyat sonrası en önemli takip, belirli aralıklarla yapılacak olan boyun ultrasonudur. Bu kontroller, hem ameliyat edilen damarın hem de karşı damarın sağlığını güvence altına alır.

Sıkça Sorulan Sorular